U okviru manifestacija efekata globalizacije i informatičke revolucije u novom svijetu dešava se veliki pomak u tradicionalnim konceptima granica država i prostora u kojima se kreću, pa su se vlade udaljile od principa monopolizacije vojne sile i dominacije u proizvodnji i upotrebi oružja ka traženju privatnih vojski da im pomognu u unutrašnjim i vanjskim ratovima i osiguraju infrastrukturne projekte.
Zbog povezanosti ekonomije i politike s ratovima i naoružanjem ponovno su aktuelni vojni plaćenici putem multinacionalnih vojnih kompanija, koje rade na principu ugovaranja rata i ubiru profit, čije koristi prevazilaze ono što postižu regularne vojske.
Nastavite čitati
list of 3 items
Pod vodstvom novog generala, ruski Wagner prodire dublje u LibijuPod vodstvom novog generala, ruski ...
FP: Zapad je još nemaran spram ruskog informacijskog rataFP: Zapad je još nemaran spram ruskog ...
Zašto Putinu očajnički treba velika pobjeda na izborimaZašto Putinu očajnički treba velika ...
end of list
Prosperitet političkog plaćenika datira još iz srednjeg vijeka kada su društva bila fragmentirana, a vlade slabe i nesposobne da se oslone na sebe.
Godine 1648. potpisan je Westfalski mir (mirovni sporazumi kojima je okončan tridesetogodišnji rat između evropskih zemalja) koji je, između ostalog, rezultirao zabranom vojnog plaćeničkog rada, a ratovi su se smatrali pitanjem država i vlada, bez uloge privatnih strana.
Westfalski mir je uspostavio koncept apsolutne države i vladajuća pravila za moderni međunarodni sistem prema kojem države uživaju isključivi suverenitet nad svojim teritorijama.
Od tada su države i njihove vlade – bilo da su demokratske ili autokratske, monarhijske ili republičke – monopolizirale upotrebu sile, što ih je ohrabrilo da formiraju regularne, profesionalne i stalne vojske, čime je okončana duga historija oslanjanja na plaćeničke snage.
Uprkos postojanju koncepta državne vojne sile koja ima monopol, slabost nacionalnog suvereniteta i pojava političkog vakuuma u mnogim zemljama doveli su ponovne pojave velikog broja profesionalnih vojnih plaćenika, koji se sada nazivaju ugovornim.
Ti plaćenici su zaposleni u multinacionalnim kompanijama kao snage za podršku konvencionalnim vojskama u određenim zadacima, a njihov posao završava kada zadaci budu završeni. Primjer takvih poslova su: pružanje vanjske i unutrašnje sigurnosti, borbe, osiguranje lokalnog rukovodstva i vitalne infrastrukture, kao što su naftne bušotine i rudnici, te obuka lokalnih vojnih snaga.
Od početka 20. stoljeća prisustvo privatnih plaćenika na bojnim poljima u kojima su učestvovale Sjedinjene Američke Države uveliko se povećalo.
U Prvom svjetskom ratu učestvovalo je dva miliona redovnih vojnika, dok je s njima učestvovalo 58.000 plaćenika, u omjeru jedan plaćenik na 24 redovna vojnika. U Drugom svjetskom ratu učestvovalo je 5,4 miliona redovnih vojnika i 743.000 plaćenika, u omjeru jedan plaćenik na sedam redovnih vojnika.
Stopa učešća privatnih vojski u Vijetnamskom i Korejskom ratu je porasla, jer se u Korejskom ratu borilo 359.000 redovnih vojnika, u poređenju sa 156.000 plaćenika, što predstavlja omjer od jednog plaćenika na svaka tri redovna vojnika. U Vijetnamskom ratu broj redovnih vojnika je bio 359.000, a plaćenika 70.000, što je omjer jedan plaćenik na pet redovnih vojnika.
U Prvom zaljevskom ratu borila se 541.000 redovnih vojnika i 5.200 nezvaničnih vojnika, što predstavlja omjer jedan plaćenih na 100 redovnih vojnika.
U balkanskim i iračkim ratovima učestvovalo je 20.000 redovnih vojnika i isto toliko plaćenika.
U ratu u Afganistanu učestvovalo je 79.100 redovnih vojnih osoba, a 112.100 plaćenika, tako da je broj plaćenika premašio redovne vojnike prvi put u ratovima sa Sjedinjenim Američkim Državama.
Općenito, privatne vojne kompanije tokom većeg perioda 20. stoljeća imale su mali postotak učešća u ratovima, nakon čega je njihov broj počeo naglo rasti u 21. stoljeću.
Kompanije i milicije
Sjedinjene Američke Države jedna su od vodećih zemalja kada je riječ o privatnim vojnim kompanijama, a jedna od njenih najistaknutijih je Blackwater, za koju se vezuju zločini i skandali tokom rata u Iraku, što ju je prisilio da promijeni naziv u Academi.
Među američkim vojnim kompanijama prisutnim u prekograničnim ratovima, sigurnosnim i vojnim službama su Triple Canopy, Titan Corporation i DynCorp.
U Rusiji je mnogo vojnih kompanija, kao što su grupe Wagner, Roscorp, Moran Security Group i Slavenska legija. Ove kompanije nisu poslovale samo u Rusiji, već su se njihove aktivnosti proširile na Bliski istok i Afriku.
Posljednjih godina ruska grupa Wagner, koju je vodio Jevgenij Prigožin do svoje smrti u augustu prošle godine, privukla je globalnu pažnju. Sudjelovala je u nekonvencionalnim vojnim operacijama u Siriji zajedno s ruskim oružanim snagama, osim mnogih misija širom Afrike, posebno u Libiji i regiji Sahel, a tu je i njeno snažno prisustvo u ratu protiv Ukrajine.
Privatne vojne kompanije pretrpile su mnoge ljudske gubitke u periodu između oktobra 2001. i augusta 2021. godine. U Afganistanu su ubijena 2.402 američka vojnika, u poređenju s najmanje 3.500 plaćenika privatnih američkih vojnih organizacija. Ovi ljudski gubici nisu privukli pažnju javnog mnijenja.
Međutim, ne postoje samo velike privatne kompanije, već i borci koji pripadaju oružanim organizacijama i milicijama u zemljama u kojima je država izgubila monopol sile.
U tim zemljama se pojavljuju novi akteri – kao što je bio slučaj u srednjem vijeku – koji nasilno preuzimaju kontrolu nad onim što je država napustila i postaju nezavisna politička snaga.
Ovaj fenomen je evidentan u zemljama poput Somalije, Libije, Libana i Jemena, gdje su vlade slabe i milicije djeluju bez odvraćanja, a ponekad, kao u slučaju Hezbollaha u Libanu, ove grupe obavljaju različite zadatke, čak pružaju osnovne usluge građanima.
Pod zaštitom sistema
Primjećuje se da se iza povećanja broja milicija i privatnih vojnih kompanija, domaćih i stranih, krije težnja za profitom, koji vlade osiguravanju i obezbjeđuju.
Tokom rata u Iraku 2007. godine, prihod vojnog narednika bio je između 140 i 190 dolara dnevno, dok je jedan borac iz Blackwatera ili DynCorpa zarađivao više od 1.200 dolara dnevno.
Blackwater je 2004. godine od američkog State Departmenta dobio ugovore vrijedne stotine miliona za svoje usluge u Iraku i Afganistanu.
Odnos između vlade i političkih vlasti čini se jasnijim ako se uzme u obzir odnos i bliskost između korporativnih službenika i članova vlade, jer se ispostavilo da je Erik Prince, osnivač Blackwatera, brat Betsy DeVos, sekretarice za obrazovanje u administraciji predsjednika Donalda Trumpa i jedan od njegovih bliskih prijatelja.
Kada je došlo vrijeme da Trump 2020. napusti Bijelu kuću, potpisao je predsjedničko pomilovanje svih onih koje je Blackwater osudio za zločine masakra u Bagdadu 2007. godine, koje je američko pravosuđe 2015. godine osudilo na kazne do 25 godina.
Situacija u kojoj se nalaze američke vojne kompanije se ne razlikuje od onih u Rusiji, gdje je bivši šef grupe Wagner bio blizak s ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom, što je ovoj kompaniji omogućilo ostvarivanje mnogih profita, posebno kroz intervencije u Africi i regiji Sahela.
Ekspanzija i nedostatak zakona
Uprkos nastojanjima da se privatne vojne kompanije kontroliraju zakonima, i dalje su regionalnog karaktera i ne podižu se na nivo međunarodnih zakona i ugovora. Član 357. ruskog zakona iz 1996. propisuje da je civilima zabranjeno primanje nagrada u zamjenu za borbu u inozemstvu, što znači da su plaćeničke vojne aktivnosti zakonom zabranjene.
U istom kontekstu, jedinstveni kodeks vojnog pravosuđa u Sjedinjenim Američkim Državama ograničava aktivnosti plaćenika u inozemstvu.
No, ovi zakoni su samo mrtvo slovo na papiru. U Rusiji postoji mnogo kompanija koje rade po sistemu vojnih plaćenika, a u Sjedinjenim Američkim Državama, također, postoje kompanije koje se gone za ratne zločine kažnjive američkim vojnim zakonom.
Očekuje se da će se privatne vojne kompanije nastaviti širiti u svijetu u kojem se povećavaju sukobi i u kojem je prisutan pomak ka multipolarnosti, pogotovo jer su savremeni ratovi napredovali od tradicionalnih ratova između regularnih vojski do složenih hibridnih sukoba koje je teško klasificirati i tradicionalno rješavati, a to je evidentno u korištenju umjetne inteligencije i drugih metoda u razvoju u fizičkom i sajber ratovanju.
Ovaj scenario ukazuje na budućnost koju karakteriše haos i nedostatak jedinstvene međunarodne reference. Ukratko, nijedna pojedinačna sila neće moći sama diktirati pravila međunarodne politike, što će dovesti do fragmentiranijeg i nepredvidivijeg globalnog pejzaža.
